gęba

1. pot. (Biec, iść, pójść, lecieć, polecieć itp.) z gębą, z jęzorem, z pyskiem

a) «natychmiast powiadomić kogoś o czymś; donieść, naplotkować»

b) «iść do kogoś z wymówkami, z awanturą, z krzykiem»: Na drugi dzień Kisiel złapał mnie na ulicy i z gębą na mnie. – Dlaczegoś ty zrobił ze mnie wariata? T. Kwiatkowski, Panopticum.

2. Dorobić, przyprawić komuś gębę «przypisać komuś, wbrew jego woli, jakieś cechy, skłonności, intencje lub czyny; urobić komuś opinię»: Ja nie chcę mówić, że wszystkie media, ale na pewno te zdominowane przez układ lewicowy (...) taką gębę mi przyprawiły (...). PR wyw 2000.

3. posp. Drzeć gębę, pysk, mordę, ryja «mówić, krzyczeć bardzo głośno; wydzierać się»: Monika to jest starsza. – Ta która chodzi i tak gębę drze po klatkach? Roz bezp 1996.

4. posp. Drzeć, rozedrzeć, wydrzeć (na kogoś) gębę, pysk, mordę; skoczyć, rzucić się, wyjechać (na kogoś) z gębą, pyskiem, mordą; doskakiwać do kogoś z gębą, pyskiem, mordą «krzyczeć na kogoś, zwymyślać kogoś, zrobić, robić komuś głośną, ordynarną awanturę»: Wtedy ona mówi, żebym się odczepił, żebym sobie nie myślał, że będę darł na nią mordę. B. Dobroczyński, J. Owsiak, Orkiestra.

5. pot. Ktoś całą, pełną gębą «o kimś mającym wszystkie przypisane mu cechy»: Tak, Walduś zawsze tutaj pyszności takie szykuje (...) gospodarz całą gębą. Roz bezp 2001.

6. Ktoś (jest) mocny, obrotny w języku, pot. w gębie, posp. w pysku «o kimś elokwentnym, umiejącym przekonać do swoich racji»: Nie powiedziałem nic na to, choć normalnie jestem mocny w gębie. A. Bobkowski, Szkice.

7. pot. Na gębę «bez dowodu na piśmie; ustnie, na słowo»: Tu nie ma podatków ani faktur. Wszystko załatwiane jest na gębę. ŻW 14/12/2001.

8. pot. żart. Niebo, miód w gębie «o czymś bardzo smacznym»: Mięso z utartymi z cukrem żurawinami z tutejszych lasów albo naleśniki z owocami – to naprawdę niebo w gębie. Kuchnia 5/1998.

9. posp. Robić z gęby cholewę, ścierkę

a) «mówić nieprawdę; kłamać, zmyślać»

b) «nie wypełniać danej obietnicy, nie dotrzymywać słowa»

10. posp. Wyciąć (kogoś) w gębę, w pysk, w mordę; sprać (kogoś) po gębie, po pysku, po mordzie; skuć (komuś) gębę, pysk, mordę «uderzyć kogoś w twarz, zbić po twarzy»: Tylko żebyś pana Fornalskiego nie sprał po mordzie, bo widzisz, on by się zaraz rozpłakał (...). H. Worcell, Rewiry.

Coś komuś rośnie w gębie zob. rosnąć 1.

Gęba (gębę) na kłódkę! zob. kłódka 1.

Gęba się komuś drze zob. drzeć się.

Gęba się komuś nie zamyka zob. zamknąć się 2.

Gęba w kubeł zob. kubeł.

Ktoś ma coś wypisane, napisane na gębie zob. mieć 1.

Mieć gębę od ucha do ucha zob. ucho 19.

Mieć kluski w gębie, mówić, gadać itp. jakby się miało kluski w gębie zob. kluska.

Mieć niewyparzoną gębę zob. niewyparzony 1.

Nie mieć do kogo gęby otworzyć zob. otworzyć 1.

Nie mieć, nie ma co do gęby (w gębę) włożyć zob. włożyć 2.

Nie otworzyć gęby zob. otworzyć 2.

Nie puścić (ani) pary z gęby zob. I para 4.

Niewyparzona gęba zob. niewyparzony 2.

O suchej gębie zob. suchy.

Otworzyć gębę zob. otworzyć 7.

Patrzeć, słuchać itp. z otwartą, rozdziawioną gębą zob. rozdziawić 1.

Piłować gębę zob. piłować.

Rozdziawić gębę zob. rozdziawić 2.

Rozpuścić gębę zob. rozpuścić.

Śmiać się, roześmiać się całą gębą zob. śmiać się 3.

Wycierać sobie kimś, czymś gębę zob. wytrzeć 3.

Wyjechać, wyskoczyć z gębą (na kogoś), wsiąść na kogoś z gębą zob. wyjechać.

Wziąć, brać, trzymać kogoś za gębę zob. wziąć 6.

Zamknąć, stulić gębę zob. zamknąć 4.

Zamknąć, trzymać gębę na kłódkę zob. kłódka 2.

Zamknąć, zatkać komuś (czymś) gębę zob. usta 10.

Zapomnieć języka w gębie zob. język 18.